GAZİANTEP'TE SÖYLENEN

Atasözlerini izah etmeden önce özelliklerini, diğer söz öbekleri, cümlelerinden ayrı yönlerini şöyle açıklayabiliriz:

a- Kesinlikle anonimdir, söyleyenleri, hangi zamanda söylendikleri belli değildir.

b- Çoğu mecazlıdır, yoruma açıktır ama söylenmek istenenin anlamı kesindir.

c- Yüzeysel veya derin anlamlarında mutlaka bir öğüt vardır. Yol göstericidir.

d- Hükümleri her zaman için geçerlidir.

e- Cümle içindeki kelimelerin yerleri değiştirilemez.

f- Bazılarının anlamı okunduğu gibidir. Yani mecazlı değildir. Fakat bunların sayısı azdır.

g- Gerçek görülen her söz atasözü değildir. Bunları birbirlerinden ayırdedebilme için bu hususta çok çalışmak ve sağduyulu olmak gerekir.

h- Cümleler uzun ve sıkıcı olmayıp özlü, düstur şeklinde, özet sözler gibidir.

i- Bazıları iki cümlecikten oluşur ve aralarında uyak vardır.

j- Derin düşünceleri ifade ederler.

k- Bir atasözünü çürüten başka bir atasözü yoktur. Birbirine tersmiş gibi görünenler söylem yerleri yanlışlığındandır. Bu nedenle doğru yerde kullanılmalarını ikaz eder gibidirler.

l- Bazıları genele yayılmamış olup mahallidirler. Ama genel olarak düşünüldüğünde bunların da gerçek atasözü oldukları hemen anlaşılır.

m- Bir kısmı çift kurallı, çift hükümlüdür.

n- Fiilin zamanlarından ekseri geniş zaman kullanılır. (Her zaman geçerliliğini belirtmek için.)

Bütün bu özelliklerinden yola çıkarak atasözleri, deyimler ile ilgili bu konular ile uğraşanlar tarafından değişik tarifler yapılmıştır.

A- Ömer Asım Aksoy'un 1945 yılında yayınlanan üç ciltlik Gaziantep Ağzı'nın ikinci cildinin 213. sayfasındaki tarifi şu şekildedir:

“Kuvvetli bir fikri, derin bir düşünceyi yahut hayat tecrübelerinden alınmışbir dersi; ya öğüt, yagenel kural, yahut düstur şeklinde belirten, halkın ortak bilincinden doğmuş ve uzun zamanların süzgecinden geçmiş, yaygın, sevilir sözlerdir.”

B- Türk Dil Kurumunun Gramer Terimleri Sözlüğü'nde ise: “Anonim özellik taşıyan, yüzyıllar boyunca geçirdiği gözlem ve deneylerlerden, ortak düşünce, tutum ve davranışlarıyla dünya görüşünden oluşan genel kural niteliğindeki kısa, özlü, kalıplaşmış sözlerdir.”

C- Mehmet Doğan'ın tarifi: Uzun gözlem ve tecrübelerden sonra varılmış hükümleri, hikmetli tarzda kısa olarak ifade eden, eskilerden kalma sözler, atalar sözü, eskiler sözü, darbımesellerdir.

Üçünün de yorum ve doğruluğunun hükmünü ise okuyanlara bırakıyorum.